ရန္ကုန္ အင္းစိန္အက်ဥ္းေထာင္သမိုင္း
===========================
-
၁၈၅၂ခုႏွစ္က ေန၁၈၅၃ခုႏွစ္အတြင္းပုဂံမင္းလက္ထက္ မွာ အဂၤလိပ္_ျမန္မာဒုတိယစစ္ပြဲျဖစ္ပြားၿပီးရန္ကုုန္အပါ၀င္ ျမန္မာျပည္အလယ္ပိုင္းဟာ ၿဗိတိန္လက္ေအာက္ က်ေရာက္သြားခဲ့တယ္။
အဂၤလိပ္ျမန္မာျပည္ေအာက္ပိုင္းနဲ႔အလယ္ပိုင္းကိုသိမ္းပိုက္ထားတဲ့အတြက္ မခံႏိုင္လို႔ထခ်သူေတြ၊ေသာင္းက်န္းသူေတြ စတဲ့သူေတြရဲ
တိုက္ခိုက္တဲ့တိုက္ပြဲငယ္ေတြနဲ႔မၾကာခဏရင္ဆိုင္ရတယ္။
ဒီအခါ အဂၤလိပ္ဟာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးၿငိမ္၀ပ္ပိျပားဖို႔အတြက္ အက်ဥ္းေထာင္စနစ္ကို စတင္ပါေတာ့တယ္။အဲ့ဒီကတစ္ဆင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ခိုင္မာေတာင့္တင္းေအာင္ အေျခခ်ဖို႔ ဂတ္ေတြ၊႐ုံးေတြ၊ေထာင္ေတြကိုစတင္တည္ေထာင္ပါတယ္။
၁၈၆၄ခုႏွစ္မွာ အက်ဥ္းေထာင္ဌာနကို စတင္ဖြင့္လွစ္ခဲ့ၿပီး ေဆးမင္းႀကီးလက္ေအာက္မွာ ထား႐ွိအုပ္ခ်ဳပ္ေစတဲ့အျပင္ ၿမိဳ္ ရႊာသန္႔႐ွင္းေရးနဲ႔ ေက်ာက္ေဆးထိုးဌာနေတြကိုလည္း တစ္ခ်ိန္တည္းႀကီးၾကပ္ေစခဲ့တယ္။၁၈၇၂ခုႏွစ္မွာ ယခင္ေဆးမင္းႀကီးအုပ္ခ်ဳပ္ေနရာကမွ အက်ဥ္းေထာင္ဌာနကို ေထာင္မင္းႀကီးသီးသန္႔ခန္႔ထားၿပီး အုပ္ခ်ဳပ္ေစခဲ့တယ္။အဲ့ဒီလိုနဲ႔ ျမန္မာျပည္မွာေခတ္မီအက်ဥ္းေထာင္စနစ္မ႐ွိခဲ့ရာကေန ၁၈၆၁ခုႏွစ္မွာေတာ့ ရန္ကုန္ေထာင္ကို တည္ေဆာက္ခဲ့ၿပီးတဲ့ေနာက္ ျမန္မာမွာသာမက အေ႐ွ ့ေတာင္အာ႐ွမွာပါအႀကီးဆုံးျဖစ္တဲ့ အင္းစိန္ေထာင္ႀကီးကို သီေပါမင္းပါေတာ္မူႀကီး၄ႏွစ္အၾကာ ၁၈၈၉ခုႏွစ္မွာ စတသ္တည္ေဆာက္ခဲ့ပါေတာ့တယ္။
-
အက်ဥ္းေထာင္မတည္ေဆာက္မီ အင္းစိန္ၿမိဳ႕ေနရာဟာ ရႊာငယ္သာသာမ်ွသာ႐ွိပါေသးတယ္။အင္းစိန္ၿမိဳ႕ကို စတင္တည္ေဆာက္ခဲ့တဲ့ေနရာဟာ ယခု ရႊာမရႊာႀကီးျဖစ္ပါတယ္။
ရႊာမရႊာႀကီးတစ္၀ိုက္သစ္ေတာႀကီးေတြဖုံးလႊမ္းေနၿပီးမဂၤလာဒုံေတာနဲ႔ဆက္စပ္ေနပါတယ္။ယခုလက္႐ွိမဂၤလာဒုံကို အထက္မဂၤလာဒုံဆိုၿပီးတစ္မ်ိဳး၊ယခု အင္းစိန္ၿမိဳ႕ေနရာကို ေအာက္မဂၤလာဒုံဟူ၍ တစ္နည္း
ေခၚေ၀ၚၾကတယ္။အင္းစိန္အက်ဥ္းေထာင္ကို ၁၈၈၉ခုႏွစ္မွာစတင္တည္ေဆာက္ခဲ့ၿပီး၁၈၉၂ခုႏွစ္ ဇူလိုင္လမွာ စတင္ဖြင့္လွစ္ခဲ့ေၾကာင္းသိ႐ွိရတယ္။
-
အက်ဥ္းေထာင္မတည္ေဆာက္ခင္ ယခုအင္းစိန္ေထာင္၀င္းႀကီး
တည္႐ွိရာေျမေနရာမွာ သရက္ျခံ၊ကနစိုျခံ၊ပိႏၷဲျခံႀကီးေတြအုပ္ဆိုင္းေနၿပီး ၿဗိတိသ်ွအစိုး႐ က ေျမေတြကိုေလ်ွာ္ေၾကးေပးၿပီးသိမ္းကာ အက်ဥ္းေထာင္ဧရိယာကိုသတ္မွတ္ခဲ့တယ္။အင္းစိန္ေထာင္ကိုအုတ္႐ိုး၂ထပ္တည္ေဆာက္ၿပီးတဲ့ေနာက္ ေထာင္အတြင္းေျမညိွၿပီး အိပ္ေဆာင္ေတြေဆာက္လုပ္ဖို႔ျပင္ဆင္ခဲ့တယ္။အဲ့ဒီအခ်ိန္ ရန္ကုန္ေထာင္ကို အသုံးျပဳ ေနၿပီး ျဖစ္တဲ့အတြက္ ရန္ကုန္ေထာင္က၆လေအာက္အျပစ္က်တဲ့ အက်ဥ္းသားေတြကိုေခၚယူၿပီးအင္းစိန္ေထာင္တည္ေဆာက္ေရးမွာ ခိုင္းေစခဲ့တယ္။အလုပ္သနားအက်ဥ္းသား၄၀၀ခန္႔႐ွိတယ္လို႔သိရတယ္။အဲ့ဒီအခ်ိန္ကအုတ္႐ိုးႀကီး၂ထပ္အတြင္း မွာ အေဆာက္အဦိးေတြမၿပီးစီးေသး
တဲ့အတြက္ အလုပ္သမားေတြဟာ ဒီအတိုင္းေနထိုင္ၿပီးအိပ္ၾကရတယ္။
အိပ္ေဆာင္၆လုံးတည္ေဆာက္ရာမွာ အက်ဥ္းသားေတြအျပင္ ျပင္ပကအင္ဂ်င္နီယာနဲ႔ဗိသုကာပညာ႐ွင္ေတြဦးစီးၿပီး ေဆာက္လုပ္ခဲ့ၾကတာျဖစ္တယ္။ေထာင္ရဲ ့လုံျခဳ ံေရးနဲ႔ အက်ဥ္းသားလုံျခဳံ ေရးအတြက္အင္းစိန္ေထာင္အေ႐ွ ့ဘက္ေနရာကို အေဆာက္အဦးတန္းလ်ားေတြေဆာက္ၿပီး ပုလိပ္ေတြကိုထားၿပီးေစာင့္ၾကပ္ေစခဲ့တယ္။
-
အဲ့ဒီအခ်ိန္က တြဲဘက္ေထာင္ေခၚ ယခုသီးသန္႔ေထာင္ မေဆာက္ရေသးဘဲ အဲ့ဒီေနရာမွာအလုပ္သမားအက်ဥ္းသားေတြနဲ႔ပုလိပ္ေတြအတြက္ သီးႏွံစိုက္ပ်ိဳးတဲ့ေတာင္ယာခင္းျဖစ္တယ္။ေထာင္အုတ္႐ိုး၂ထပ္နဲ႔အိပ္ေဆာင္ေတြကိုေဆာက္လုပ္တာဟာ ၄ႏွစ္နီးပါးၾကာတယ္။
အုတ္႐ိုးႀကီးတည္ေဆာက္ၿပီးတဲ့အခါ အုတ္႐ိုးနံရံႀကီးကို ေျမနီေရာင္ေဆးသုတ္ခဲ့တယ္။
အင္းစိန္ဗဟိုအက်ဥ္းေထာင္ႀကီးဟာ အင္းစိန္ လႈိင္းျမစ္သြား
ကမ္းနားလမ္းေပၚမွာတည္႐ွိပါတယ္။ေထာင္၀င္းတစ္ခုလုံး စုစုေပါင္းအက်ယ္အ၀န္းေျမဧရိယာဟာ ၁၆၅.၇၆၈ဧက႐ွိပါတယ္။
အဲ့ဒီအက်ယ္အ၀န္းမွာ တြဲဘက္ဧရိယာအက်ယ္အ၀န္းဟာ ၁၄.၇၂၉ဧက႐ွိၿပီး အမႈ ့ထမ္းေနအိမ္ေတြ၊စိုက္ပ်ိဳးခင္းေျမဧရိယာ ၄၆.၂၉၃ စတဲ့ ဒါေတြအားလုံးကိုႏုတ္လိုက္ပါက အင္းစိန္ေထာင္
ရဲ ့ေျမဧရိယာေထာင္သီးသန္႔အက်ယ္ဟာ ၁၀၄.၇၄၆ဧက ႐ွိပါတယ္။အင္းစိန္ေထာင္တည္႐ွိပုံဟာ အင္းစိန္လိႈင္ျမစ္ကမ္း
နားလမ္းကိုမ်က္ႏွာျပဳ တည္ေဆာက္ထားၿပီး လမ္းေဘးကေထာင္ျခံစည္း႐ိုး
က ကပ္လ်က္႐ွိၿပီးလမ္းမကေန အတြင္းေထာင္ဘူး၀ မ်က္ႏွာစာအထိ ေပေပါင္း၁၁၆၀ေပကြာေ၀းပါတယ္။ၿဗိတိသ်ွအစိုး႐ဟာ အင္းစိန္ေထာင္တည္ေဆာက္တဲ့အခ်ိန္မွာ ျမန္မာျပည္တစ္ျပည္လုံးရဲ ့အျခားေသာၿမိဳ႕ေတြမွာပါအက်ဥ္းေထာင္အခ်ိဳ႕ကိုတည္ေဆာက္ထားၿပီးျဖစ္ေနတာေၾကာင့္ အင္းစိန္ေထာင္ကိုသူတို႔စိတ္တိုင္းက် စနစ္တက်ပုံစံေရးဆြဲၿပီး တည္ေဆာက္ခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။အင္းစိန္ေထာင္ကိုအေပၚကေန စီးၿပီးၾကည့္ရင္ေ႐ွးေဟာင္းတိုင္ကပ္နာရီပုံသ႑န္႐ွိတာကိုေတြ႔ျမင္ရမွာျဖစ္ပါတယ္။အုတ္႐ိုး၂ထပ္႐ွိၿပီးအျပင္အုတ္႐ိုးက ၁၈ေပျမင့္တယ္။
အတြင္းအုတ္႐ိုးက၇ေပျမင့္တယ္။အတြင္းအုတ္႐ိုးနဲ႔အျပင္အုတ္႐ိုးၾကား ေပ၁၉၀ကြာထားတယ္။နာရီအထိုင္အကြက္ထဲမွာ ေထာင့္၁၆ေထာင့္႐ွိပါတယ္။နာရီဒိုင္ကြက္ပုံစံထဲမွာ အက်ဥ္းသားအိပ္ေဆာင္
အေဆာက္အဦးေတြကို အကြက္ခ်ၿပီး ၂ထပ္ပုံစံစနစ္တက် တည္ေဆာက္ထားတယ္။အိပ္ေဆာင္ေတြရဲ ့အလယ္ ကြက္လပ္
ဗဟိုမွာ ၆၃ေပျမင့္တဲ့ ဗဟိုေမွ်ာ္စဥ္တစ္ခု႐ွိၿပီး အဲ့ဒီေမ်ွာ္စဥ္ကိုပတ္ၿပီး စားဖိုေဆာင္ႀကီးကို ေဆာက္လုပ္ထားတယ္။
-
အဲဒီေမ်ွာ္စဥ္ကို ဗဟိုျပဳ ၿပီး၂ထပ္အိပ္ေဆာင္မ်ားကို နာရီလက္တံ
သဖြယ္ ပတ္၀ိုင္းၿပီးေဆာက္လုပ္ထားတယ္။ရည္ရြယ္ခ်က္က အက်ဥ္းသား၊အခ်ဳပ္သားေတြထမင္းစားေသာက္ခ်ိန္မွာ အိပ္ေဆာင္ေတြကေန တစ္ေဆာင္ခ်င္းတန္းစီထြက္ၿပီး ဖို၀ိုင္းႀကီးမွာ ထမင္းပုံစံေတြကို အလြယ္တကူယူႏိုင္ၾကေစဖို႔ အတြက္ပဲျဖစ္ပါတယ္။ေနာက္ရည္ရြယ္ခ်က္က အိပ္ေဆာင္ေတြေပၚမွာ ရန္ျဖစ္ျခင္း၊အုတ္႐ိုးေက်ာ္၍ထြက္ေျပးျခင္း စတဲ့လုံျခဳံ ေရးဆိုင္ရာကိစၥေတြကိုလည္းေမ်ွာ္စဥ္ေပၚက တာ၀န္က်အေစာင့္က အားလုံးကိုျမင္ႏိုင္ေစဖို႔ျဖစ္ပါတယ္။ေထာင္အေ႐ွ ့ဘူး၀တံခါးႀကီးကေန ဖိုႀကီးဗဟိုေမ်ွာ္စဥ္အထိတစ္ေျဖာင့္တည္းလမ္းေဖာက္ထားၿပီးအဲ့ဒီေမ်ွာ္စဥ္ႀကီးကိုပတ္ၿပီးေထာင္အေနာက္ဘက္တံခါးအထိ လမ္းကို ေတာင္ေျမာက္တစ္တန္းတည္းေဖာက္ထားတယ္။လမ္းမႀကီးရဲ ့တစ္ဖက္တစ္ခ်က္မွာလည္း၉ေပျမင့္တဲ့အုတ္တံတိုင္းကာရံထားၿပီးအုတ္တံတိုင္းအေ႐ွ႕ဘက္တစ္ေလ်ွာက္မွာ အေဆာက္အဦး၄ခု႐ွိၿပီးတစ္ခုနဲ႔တစ္ခုၾကား ၇ေပအုတ္နံရံေတြကန္႔ၿပီးကာရံထားတယ္။အင္းစိန္ေထာင္တည္ေဆာက္ခ်ိန္
မွာ အစိုးရဟာ သူတို႔သိမ္းပိုက္ထားတဲ့ ျမန္မာျပည္ေအာက္ပိုင္းနဲ႔
အလယ္ပိုင္းဆိပ္ကမ္းၿမိဳ႕ေတြျဖစ္တဲ့ စစ္ေတြ၊ေမာ္လၿမိဳင္
၊ၿမိတ္၊ပုသိမ္နဲ႔ရန္ကုန္စတဲ့ ၿမိဳ႕ေတြမွာေထာင္ေတြကိုတည္ေဆာက္ခဲ့ၿပီး ျဖစ္ရာ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕နဲ႔၁၂ကြာေ၀းတဲ့အင္းစိန္ၿမိဳ႕မွာ ေထာင္ႀကီးတစ္ခုဖြင့္လွစ္ၿပီး အက်င့့္စာရိတၱျပဳ ျပင္ေရး Reformation အတြက္ပါတည္ေဆာက္ခဲ့တယ္လို႔ ယူဆရတယ္။ဒါေၾကာင့္အင္းစိန္ေထာင္ႀကီးကို ၁၈၉၂ခုႏွစ္ ဇူလိုင္လမွာ စတင္ဖြင့္လွစ္အသုံးျပဳ ခဲ့ပါတယ္။
-
အဲ့ဒီတုန္းက အင္းစိန္ေထာင္မွာ႐ွိတဲ့အက်ဥ္းသားေတြဟာ ရာဇ၀တ္မႈ ့တစ္ႀကိမ္တစ္ခါသာက်ဴ းလြန္တဲ့ အက်ဥ္းသား(Causal Prisoner) ၊ရာဇ၀တ္မႈ ့ကိုတစ္ႀကိမ္ထက္ပိုၿပီးက်ဴ းလြန္တဲ့အက်ဥ္းသား(Habitual Prisoner) နဲ႔ တရားမအက်ဥ္းသား(Civial prisoner) တို႔ကိုထား႐ွိေစခဲ့တယ္။
အင္းစိန္ေထာင္စတင္ဖြင့္လွစ္ခ်ိန္မွာ အက်ဥ္းဌာနမင္းႀကီးအျဖစ္ ပထမဆုံးေဆာင္ရြက္ခဲ့သူဟာ Surgeon. Licut Colonel Davicisno ျဖစ္ပါတယ္။၁၉၄၂အဂၤလိပ္တပ္ေတြျမန္မာျပည္ကဆုတ္ခြာၿပီးဂ်ပန္ေတြအုတ္ခ်ဳပ္တဲ့ေခတ္မွာ အင္းစိန္အက်ဥ္းေထာင္အပါ၀င္ျမန္မာႏိုင္ငံက အက်ဥ္းေထာင္ေတြကို ဂ်ပန္ေတြကလက္နက္တိုက္အျဖစ္အသုံးျပဳ ခဲ့တယ္။ဂ်ပန္ေတြထြက္ၿပီးအဂၤလိပ္ျပန္အ၀င္ ၁၉၄၆ခုႏွစ္မွာေတာ့ အင္းစိန္ဗဟိုအက်ဥ္းေထာင္ကိုျပန္လည္ဖြင့္လွစ္အသုံးျပဳ ျပန္တယ္။
-
၁၉၄၈ျမန္မာျပည္လြတ္လပ္ေရးရၿပီး ပါလီမာန္ဒီမိုကေရစီ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးေခတ္ဦးမွာ ကရင္ေတြကအင္းစိန္ဗဟိုအက်ဥ္းေထာင္ကို အင္းစိန္တိုက္ပြဲမွာအက်ဥ္းေထာင္ကိုသိမ္းပိုက္ၿပီးအက်ဥ္းသားအားလုံးကို
လႊတ္ေပးလိုက္ကာ အင္းစိန္ေထာင္ကိုခံတပ္သဖြယ္အသုံးျပဳ ခဲ့ျပန္တယ္။ေနာက္ပိုင္းရန္ကုန္ေထာင္မွာအခ်ဳပ္သားနဲ႔ျပစ္ဒဏ္၆လေအာက္ အက်ဥ္းသားေတြကိုသာထားၿပီး ႏွစ္ႀကီးအက်ဥ္းသားအားလုံးကို အင္းစိန္ေထာင္သို႔ေပးပို႔ကာ ထိန္းသိမ္းေစခဲ့တယ္။အင္းစိန္ေထာင္ဟာ အက်ဥ္းဦးစီးဌာနလက္ေအာက္မွာ႐ွိတဲ့ အက်ဥ္းေထာင္ေတြထဲက ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ အႀကီးဆုံးဗဟိုအက်ဥ္းေထာင္ျဖစ္ပါတယ္။အဂၤလိပ္ဖြဲ႔စည္းပုံနဲ႔ အဂၤလိပ္ေထာင္လက္စြဲစာအုပ္အရ အက်ဥ္းသားအင္အား အေယာက္ ၅၀၀၀ကိုသာ လက္ခံထိန္းသိမ္းဖို႔သတ္မွတ္ထားေသာ္လည္း မဆလေခတ္နဲ႔ စစ္တပ္မင္းဆက္ေခတ္ေတြမွာ အဖမ္းအဆီးရက္စက္ခဲ့တဲ့အတြက္ လက္႐ွိအေျခေနအရ အက်ဥ္းသား၁ေသာင္းခြဲနီးပါး ထိန္းသိမ္းထားတဲ့အက်ဥ္းေထာင္ျဖစ္ပါတယ္။
-
၁၉၆၂ ဦးေန၀င္းအာဏာသိမ္းၿပီးတဲ့ေနာက္ အေရးခင္းဆႏၵျပမႈ ့ေတြမွာပါ၀င္တဲ့ေက်ာင္းသားေက်ာင္းသူေတြနဲ႔ ႏိုင္ငံေရးသမားေတြရဲ ့စံျမန္းရာ အင္းစိန္ေတာရျဖစ္လာခဲ့ပါေတာ့တယ္။ဘာျပစ္မႈ ့မွာမက်ဴ းလြန္တဲ့အျပင္ အပ္တိုတစ္ေခ်ာင္းမပါတဲ့ေက်ာင္းသားေက်ာင္းသူေတြဟာ အင္းစိန္ေတာရ
(ေက်ာင္းသားမ်ားေပးထားေသာအမည္)မွာ အဂၤလိပ္အ႐ွင္သခင္
၊ျမန္မာေတြေျပာေျပာေနတဲ့ မဟာဂုတ္ေသြးစုပ္သူ၊ ေသြးခြဲသမား၊ျပည္ပရန္ စတဲ့ေ၀ါဟာရေတြရဲ ့ပိုင္႐ွင္ အဂၤလိပ္ေတြကေတာင္ မလုပ္ခဲ့တဲ့ အင္မတန္ရက္စက္တဲ့ႏွစ္႐ွည္ေထာင္ဒဏ္ ႏွစ္၃၀၊ႏွစ္၅၀ဆိုတာေတြ၊
အင္မတန္ၾကမ္းတမ္းၿပီးတိရိစာၦန္ေတာင္မစားတဲ့အစားစာေတြကိုေကြၽးၿပီး ႏိုင္ငံေရးသမား ေက်ာင္းသူေက်ာင္းသားေတြကို ႏွိပ္စက္ခဲ့တယ္။
-
အဂၤလိပ္ေခတ္မွာ မၾကားဖူးသမ်ွေသာ အေၾကာင္းအရာနဲ႔ရက္စက္မႈ ့အေပါင္းသရဖူေဆာင္းေစခဲ့တဲ့အျဖစ္ပ်က္အားလုံးဟာ အမ်ိဳးသားဖက္ဆစ္
ေတြရဲ ့လက္ထက္မွာသာျဖစ္ခဲ့ရတာပဲျဖစ္ပါေတာ့တယ္။
-
ျမန္မာႏိုင္ငံအက်ဥ္းေထာင္သမိုင္းစာအုပ္မွ ေကာက္ႏုတ္ေဖာ္ျပသည္။
==========
Nay Zin Latt